Приказ ВАК РБ 149 17.12.2012 Пра праграму-мінімум кандыдацкага экзамену

ЗАГАД ВЫШЭЙШАЙ АТЭСТАЦЫЙНАЙ КАМІСІІ

РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ снежня 2012 г. № 149 Пра праграму-мінімум кандыдацкага экзамену

На падставе рашэння калегіі Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь ад 21 лістапада 2012 г. № 21/16 i ў адпаведнасці з пунктам 3 артыкула 227 Кодэкса Рэспублiкi Беларусь аб адукацыі ЗАГАДВАЮ:

1. Зацвердзіць прыкладзеную праграму-мiнiмум кандыдацкага экзамену па спецыяльнасці 07.00.07 – этнаграфія, этналогiя і антрапалогiя (гiстарычныя навукі).

2. Дадзены загад уступае ў сiлу праз пятнаццаць дзён пасля яго падпісання.

Старшыня А.А.Афанасьеў

ЗАЦВЕРДЖАНА

Загад Старшыні Вышэйшай

атэстацыйнай камісіі

Рэспублікі Беларусь.12.2012 № 149





ПРАГРАМА-МІНІМУМ

кандыдацкага экзамену па спецыяльнасці.00.07 – этнаграфія, этналогія і антрапалогія

(гістарычныя навукі)

Мэта праграмы-мінімум кандыдацкага экзамену па спецыяльнасці 07.00.07 – этнаграфія, этналогія, антрапалогія – даць дакладныя ўяўленні аспірантам і саіскальнікам аб аб’ёме і змесце ведаў, мінімальна неабходных для правядзення самастойных даследаванняў на сучасным навуковым узроўні.

Задачамі праграмы з’яўляецца канкрэтызацыя патрабаванняў да прафесійных навыкаў у наступных галінах навуковай дзейнасці:

зборы, апрацоўцы і інтэрпрэтацыі экспедыцыйных (палявых) этнаграфічных матэрыялаў і іншых крыніц навуковай інфармацыі;

аналізе эўрыстычнага патэнцыялу найбольш значных тэарэтычных канцэпцый этнаграфіі, этналогіі і антрапалогіі мінулага і сучаснасці;

прымяненні ведаў аб базавых прынцыпах існавання ўніверсальных сацыяльных і культурных інстытутаў у канкрэтным даследаванні;

параўнальным аналізе традыцыйнай культуры беларусаў і іншых народаў свету.

Аспірант або саіскальнік павінен прадэманстраваць глыбокае і поўнае авалоданне ведамі ў межах праграмы-мінімум, знаёмства з рэкамендаванай літаратурай, здольнасць самастойна фармуляваць мэты, задачы і кваліфікавана праводзіць навуковыя даследаванні па абранай спецыяльнасці.



Тлумачальная запіска

Сістэма ведаў аб народах (этналогія, этнаграфія і антрапалогія) адносіцца да ліку адной з найбольш спецыфічных гістарычных дысцыплін. Гэта спецыфіка выяўляецца ў надзвычай шырокім аб’екце вывучэння – культуры этнічных супольнасцей свету на працягу ўсёй гісторыі іх існавання. Пры гэтым у найбольшай ступені этналогія, этнаграфія, антрапалогія арыентаваны на вывучэнне традыцыйнай культуры, якая даследуецца спецыфічнымі прыёмамі збору інфармацыі: непасрэднага назірання, інтэрв’ю, збірання калекцый і г.д. Сучасная этналогія, этнаграфія, антрапалогія прад’яўляюць высокі ўзровень патрабаванняў да спецыялістаў. Яны павінны валодаць шырокімі ведамі па гістарыяграфіі навукі аб народах, яе сучаснай тэорыі, традыцыйнай культуры народаў свету, этнаграфіі Беларусі. Зыходзячы з гэтай логікі, праграма кандыдацкага мінімуму ўключае ў сябе чатыры часткі.

У частцы першай «Этналогія. Уводзіны. Гісторыя» змешчаны агляд развіцця этналагічнай думкі пачынаючы ад цывілізацый Старажытнага Усходу і антычнага свету да нашых дзён. Асноўная ўвага надаецца навуковым школам другой паловы ХІХ – пачатку ХХІ ст., і асабліва неаэвалюцыянізму, структуралізму, сімвалічнай антрапалогіі.

Другая частка «Культурная антрапалогія» прысвечана разгляду тэарэтычнага асэнсавання найбольш універсальных інстытутаў культуры, такіх як стратэгіі жыццезабеспячэння, сацыяльнай стратыфікацыі, спосабы падтрымання сацыяльнага кантролю, формы шлюбных адносін, арганізацыі рэлігійнага жыцця і г.д.

Частка трэцяя «Усеагульная этналогія» ўключае асноўныя класіфікацыі этнічных супольнасцей і ў большай ступені ўласна этналагічны агляд традыцыйнай культуры народаў практычна ўсіх гісторыка-этнаграфічных рэгіёнаў свету.

Заключная, чацвёртая, частка «Этналогія Беларусі» прысвечана аналізу гістарыяграфіі беларускай этнаграфіі, этнічнай гісторыі Беларусі, грунтоўнаму агляду традыцыйнай культуры беларусаў, уключаючы традыцыйныя заняткі, паселішчы і жыллё, харчаванне, касцюм, абрады, вераванні, фальклор і народнае мастацтва. Спецыяльная ўвага надаецца традыцыйнай культуры этнічных груп, а таксама гістарычным формам міжэтнічных адносін на Беларусі.



ЧАСТКА 1. ЭТНАЛОГIЯ. УВОДЗІНЫ. ГІСТОРЫЯ



КЛАСIФIКАЦЫЯ ЭТНIЧНЫХ СУПОЛЬНАСЦЕЙ СВЕТУ



Азначэнне этналогii. Аб’ект i прадмет этналагiчных даследаванняў. Паняцце аб этнасе. Кампаненты этнiчнай сiстэмы. Этнас i экалогiя. Этнiчная тэрыторыя. Культура народаў як галоўны прадмет этналогii. Этналагiчны падыход да культуры. Класiфiкацыя культур у этналогii. Этнас i мова. Этнiчная свядомасць. Этнiчныя стэрэатыпы i ўстаноўкi. Этнонiмы.

Гiстарычныя формы этнiчных супольнасцей. Этнас у традыцыйным i iндустрыяльным грамадствах. Спецыфiка механiзму аднаўлення этнiчнай сiстэмы ў розныя гiстарычныя эпохi. Нацыя як вышэйшая ступень самаарганiзацыi этнасу. Нацыянальная дзяржава. Праблема этнічных груп i міжэтнiчных адносiн. Этнiчныя працэсы.

Крынiцы i метады этналагiчных даследаванняў. Палявыя этнаграфiчныя матэрыялы. Пiсьмовыя крынiцы. Архiўныя i музейныя калекцыi. Дадзеныя сумежных навук: фiзiчнай антрапалогii, археалогii, лiнгвiстыкi, фалькларыстыкi i г.д. Метады збору i апрацоўкi этнаграфiчнай iнфармацыi.

Паняцце класiфiкацыi, яе неабходнасць i азначэнне. Прынцыпы класiфiкацыi.

Класiфiкацыя этнiчных супольнасцей паводле тэрыторыi пражывання. Паняцце гiсторыка-культурных этнаграфiчных абласцей. Вялiкiя, сярэднiя, малыя гiсторыка-культурныя этнаграфiчныя вобласцi. Значэнне класiфiкацыi паводле гiсторыка-культурных абласцей.

Класiфiкацыя паводле падабенства фiзiчнага аблiчча. Паняцце антрапалагiчнага тыпу. Iерархiя антрапалагiчных тыпаў. Вялiкiя i малыя расы. Падзел рас на мясцовыя антрапалагiчныя тыпы. Прычыны ўтварэння антрапалагiчных тыпаў. Роля экалагiчнага асяроддзя, iзаляцыi, змешвання. Узнiкненне вялiкiх рас (еўрапеоiднай, негроiднай, аўстралоiднай, мангалоiднай, амерыканскай). Змешаныя расавыя тыпы. Значэнне антрапалагiчнай класiфiкацыi.

Класiфiкацыя этнiчных супольнасцей паводле роднасцi моў. Паняцце моўнай роднасцi. Iерархiя лiнгвiстычных супольнасцей. Сусветныя лiнгвiстычныя сем’i. Лiнгвiстычныя галiны, лiнгвiстычныя групы. Значэнне лiнгвiстычнай класiфiкацыi.

Класiфiкацыя этнiчных супольнасцей паводле падабенства гаспадаркi i матэрыяльнай культуры. Паняцце гаспадарча-культурнага тыпу. Iерархiя гаспадарча-культурных тыпаў. Значэнне гаспадарча-культурнай класiфiкацыi.



ГIСТОРЫЯ ЭТНАЛОГII



Этнаграфiчныя веды на Старажытным Усходзе i ў антычным свеце. Этнаграфiчныя веды ў Старажытным Егiпце, Месапатамii i Iране. Этналагiчныя канцэпцыi ў Бiблii. Канцэпцыя «залатога веку» Гесiода. «Усход» i «Захад» Герадота, герадотавы «неўры». Iдэя антрапасацыягенезу ў Дэмакрыта. «Геаграфiчны «дэтэрмiнiзм» Гiпакрата. Этналагiчныя погляды Тацыта. Iдэi прагрэсу грамадства ў Лукрэцыя Кара. Ідэя «залатога веку».

Этнаграфiчныя веды ў сярэдневяковай Еўропе. Этнаграфiчныя звесткi ў Iардана, Пракопiя Кесарыйскага, Канстанцiна Парфiрагенета. Прагматычнае разуменне этнаграфii ў Канстанцiна Парфiрагенета. Кнiга Марка Пола i яе ўплыў на еўрапейскую навуковую думку.

Этнаграфiчныя веды ў Еўропе XVI – першай палове XIX ст. Вялiкiя геаграфiчныя адкрыццi i iх этналагiчнае асэнсаванне. Канцэпцыя «шчаслiвага дзiкуна» П.Марцiра. Апалогiя культурных адрозненняў М.Мантэня. Iдэi гiстарычнага прагрэсу Дж.Вiко, Ж.Кандарсэ, А.Фергюсана. Iдэалiзацыя першабытнасцi французскiмi асветнiкамi: Д.Дзiдро, Ф.Вальтэр, Ж.-Ж.Русо. Этналагiчныя канцэпцыi I.Г.Гердэра: iдэя натуральнага паходжання моў i этнасаў, крытыка еўропацэнтрызму. Фiласофiя нацыi І.Фiхтэ. Вучэнне аб мовах В. фон Гумбольда. Асноўныя iдэi «мiфалагiчнай школы». Я. i В.Грымы, М.Мюлер, А.Кун.

Эвалюцыянiзм. Навуковыя перадумовы i асноўныя пастулаты эвалюцыянiзму. «Першабытны шлюб» Дж.Мак-Ленана. Канцэпцыя паходжання рэлiгii Д.Лебака. Канцэпцыя прагрэсу Э.Тэйлара. Паняцце перажытку. Анiмiстычная канцэпцыя паходжання рэлiгii. Л.Г.Морган аб радавой арганiзацыi грамадства, ступенях развiцця сям’i i сацыяльнага прагрэсу. Познi эвалюцыянiзм: Э.Хан, Д.Фрэзер i iнш.

Дыфузiянiзм. Сутнасць канцэпцыi. Вытокi: Ф.Ратцэль. Культурная мiфалогiя Л.Фрабенiуса. «Культурнае кола» Ф. Грэбнера. Тэорыя прамонатэiзму В.Шмiда. «Гiпердыфузiянiзм» Г.Элiота-Смiта i У.Пэры. Сучасны дыфузiянiзм: iдэi i эксперыменты Т.Хейердала.

Французская сацыялагiчная школа. Сацыялогiя Э.Дзюркгейма. «Калектыўныя ўяўленнi». Э.Дзюркгейм аб паходжаннi класiфiкацыi, паняццяў, рэлiгii. М.Мос аб раннiх формах абмену. Л.Левi-Бруль аб ступенях развiцця ладу мыслення.

Функцыяналiзм i структуралiзм. Крытыка эвалюцыянiзму i дыфузiянiзму ў Б.Малiноўскага. Iдэя «халiзму». Тэорыя патрэбнасцей. Б.Малiноўскi аб узаемасувязi этнасу, традыцыi i экалогii. Класiфiкацыя навук аб народах А.Радклiфа-Браўна. К.Левi-Строс аб развiццi культуры i грамадства. «Гарачыя» i «халодныя» грамадствы. Прынцып «бiнарных апазiцый». Вывучэнне сiстэм сваяцтва. Метад К.Левi-Строса.

Этнапсiхiчны накiрунак. Вытокi: М.Лацарус, К.Лебон, В.Вунд. Этнаграфiчныя сюжэты ў З.Фрэйда. Канцэпцыя «культурнага рэлятывiзму» Ф.Боаса. «Базавы тып асобы» А.Кардынера. «Культурныя патэрны» Р.Бенедыкт. Этнаграфiя дзяцiнства ў працах М.Мiд.

Марксiзм у этнаграфii. Этнаграфiя ў СССР у 1920–1980-я гг. Этнаграфiчныя сюжэты ў К.Маркса i Ф.Энгельса. М.Кавалеўскi аб грамадзе i звычаёвым праве. Тэорыя этнасу i этнiчных працэсаў у працах Ю.Брамлея. М.Чэбаксараў аб гаспадарча-культурных тыпах. «Iнфармацыйнае» разуменне этнасу ў С.Аруцюнава. Тэарэтычная сiстэма Л.Гумiлёва. Канцэпцыя этнасферы i пасiянарнасцi.



ЧАСТКА 2. КУЛЬТУРНАЯ АНТРАПАЛОГІЯ



Вызначэнне культурнай антрапалогіі як навуковай дысцыпліны. Асноўныя метадалагічныя прынцыпы культурнай антрапалогіі. Універсалізм. Халізм. Прынцып інтэгратыўнасці. Прынцып адаптыўнасці. Культурны рэлятывізм.

Канцэпцыя культуры

Антрапалагічны падыход да феномена культуры. Вызначэнне культуры. Тры складаючыя часткі культуры: матэрыяльныя аб’екты, ідэі і каштоўнасці, мадэлі паводзін. Культура як сродак узмацнення групавой салідарнасці. Культура як вынік навучання. Культура і біялогія чалавека. Змены ў культуры: адкрыцці і дыфузіі. Успрыняцце культурнай разнастайнасці: этнацэнтрызм і культурны рэлятывізм. Універсальныя элементы культуры чалавецтва.

Метады культурнай антрапалогіі

Асноўныя этапы рэалізацыі навуковага праекта. Вызначэнне праблемы. Выбар працэдуры даследавання. Збор, аналіз і інтэрпрэтацыя дадзеных. Арганізацыйнае і матэрыяльнае забеспячэнне палявых даследаванняў. Асноўныя формы палявых этнаграфічных работ. Непасрэднае назіранне. Інтэрв’ю. Картаграфаванне. Аўдыя- і відэафіксацыя. Збор калекцый. Этычныя праблемы пры правядзенні палявых даследаванняў.

Культура жыццезабеспячэння.

Стратэгіі здабывання ежы

Асяроддзе і тэхналогія. Гістарычныя тыпы стратэгій здабывання ежы. Спажываючыя стратэгіі. Паляўніцтва і збіральніцтва. Вытворчыя стратэгіі. Неалітычная рэвалюцыя. Ручное земляробства. Пастаралізм. Ральнае земляробства і феномен цывілізацыі. Індустрыяльныя спосабы вытворчасці прадуктаў харчавання.

Эканамічныя сістэмы

Прыродныя рэсурсы: агульная характарыстыка. Гістарычныя формы кантролю над рэсурсамі. Вытворчасць. Натуральная гаспадарка. Падзел працы. Полаўзроставы падзел працы. Працоўная спецыялізацыя. Размеркаванне. Просты абмен. Пераразмеркаванне. Рынкавы абмен.

Сацыяльная стратыфікацыя

Крытэрыі вымярэння сацыяльнай няроўнасці. Багацце. Улада. Прэстыж. Гістарычныя формы сацыяльнай стратыфікацыі. Эгалітарныя грамадствы. Рангавыя грамадствы. Стратыфікаваныя грамадствы. Каставыя сістэмы. Класавыя грамадствы. Гендарная стратыфікацыя. Тэорыі стратыфікацыі. Катэгорыі «свой – чужы».

Палітычная арганізацыя і сацыяльны кантроль

Крытэрыі ступені развіцця палітычнай арганізацыі. Ступень выяўленасці палітычных структур. Улада. Палітычная інтэграцыя. Гістарычныя тыпы палітычнай арганізацыі. Ацэфальныя грамадствы. Абшчыны. Плямёны. Правадырства. Дзяржавы. Базавыя прыкметы дзяржавы.

Сацыяльны кантроль. Сацыяльныя нормы. Пазітыўныя і негатыўныя санкцыі. Нефармальныя сродкі сацыяльнага кантролю. Сацыялізацыя. Грамадская думка. Групавы сваяцкі кантроль. Сістэма ўяўленняў пра звышнатуральны кантроль. Фармальныя сродкі сацыяльнага кантролю. Інстытут пасярэднікаў. Рады старэйшын. Ардаліі. Прысягі. Суды і кадыфікаванае права.

Сваяцтва, шлюб, сям’я, сацыялізацыя.

Сваяцтва

Вызначэнне сваяцтва. Функцыі сваяцтва. Графічныя дыяграмы сваяцтва.

Прынцыпы класіфікацыі сваяцтва. Сваяцкія групы. Унілінейныя групы. Патрылінейныя групы. Матрылінейныя групы. Лініджы. Кланы. Фратрыі. Паловы. Білінейныя сваяцкія групы. Кагнатычныя сваяцкія групы. Асноўныя сістэмы сваяцтва: эскімоская, гавайская, іракезская, амаха, кро, суданская.

Шлюб і сям’я

Дэфініцыі шлюбу і сям’і. Базавыя характарыстыкі. Функцыі шлюбу і сям’і. Правілы заключэння шлюбу. Універсальнае табу інцэсту. Экзагамія і эндагамія. Сацыяльна-пажаданыя формы шлюбных саюзаў: кроскузэнны шлюб, сарарат, левірат. Колькасць шлюбных партнёраў. Манагамія. Палігамія. Паліандрыя. Эканамічныя аспекты заключэння шлюбу. Калым. Адпрацоўкі за нявесту. Пасаг. Абмен жанчынамі. Маёмасны ўзаемаабмен. Тыпы сям’і па лакалізацыі жыхарства. Тыпы структуры сям’і. Вялікая сям’я. Нуклеарная сям’я.

Сацыялізацыя

Сацыялізацыя і інкультурацыя. Светапогляд і каштоўнасці. Культурныя арыентацыі і адаптацыйная стратэгія. Асоба. Тыпы асобы. Мадальная асоба. Дэвіянтныя паводзіны. Вызначэнне адхіленняў у паводзінах. Адхіленні ў культурным кантэксце. Сацыялізацыя на працягу жыццёвага цыкла. Выхаванне дзяцей. Абрады пераходу (ініцыяцыі). Асаблівасці мужчынскіх і жаночых ініцыяцый. Адукацыя як культурны феномен. Сацыялізацыя ў сталым узросце.

Мова

Прырода мовы. Разнастайнасць моў. Адкрытыя і закрытыя сістэмы камунікацыі. Структура мовы. Фанетыка. Марфалогія. Граматыка. Мова і культура. Узаемаўплыў культуры і мовы. Гіпотэза Сэпіра-Уорфа. Мова і сацыяльныя адносіны. Феномен двухмоўя. Дыялекты.

Рэлігія

Вызначэнне рэлігіі. Сістэмы вераванняў у сацыяльным кантэксце. Рэлігійныя вераванні і адаптацыйная стратэгія. Сімволіка рэлігійных сістэм. Сімволіка ежы. Татэмы. Звышнатуральныя сілы і істоты. Нябачная сіла. Духі. Багі. Рэлігійныя паводзіны і свядомасць. Адасабленне сакральнага і прафаннага. Рытуалы. Змяненне станаў свядомасці. Прафесіяналізацыя культаў. Шаманы. Захавальнікі закону. Прарокі. Рэлігія і культурныя змены. Кантакты і заваяванні. Хіліястычныя рухі.

Мастацтва

Вызначэнне мастацтва і мастацкага працэсу. Сацыяльныя функцыі мастацтва. Індывідуальнае мастацкае задавальненне. Мастацтва як форма ўмацавання грамадскай салідарнасці. Віды мастацтва. Выяўленчае мастацтва. Графіка і пластыка. Музыка. Этнамузыкалогія як кроскультурнае вывучэнне музыкі. Танец. Функцыі танцавальнага мастацтва. Танец і іншыя элементы культуры. Вербальныя формы мастацтва. Міфы. Фальклор. Гістарычныя формы мастацтва. Феномен першабытнага сінкрэтызму. Прафесіяналізацыя мастацтва ў стратыфікаваных грамадствах. Вылучэнне мастацтва ў самастойную галіну дзейнасці.

Сучасныя праблемы адаптацыі

Вызначэнні развітасці і слабаразвітасці. Слабаразвітасць як гістарычная з’ява. Формы эканамічнай залежнасці. Транснацыянальныя карпарацыі і іх роля ў сучаснай сусветнай эканамічнай сістэме. Феномен глабалізацыі. Праблема міграцый і этнакультурнай адаптацыі мігрантаў.

Культурная антрапалогія і праектаванне будучыні

Антрапалогія і вырашэнне актуальных праблем развіцця. Прыкладная антрапалогія: практыка вырашэння рэальных праблем. Удзел у распрацоўцы сацыяльных праграм планавання. Культурная антрапалогія і гендарныя даследаванні. Папулярызацыя культурнай антрапалогіі.



ЧАСТКА 3. УСЕАГУЛЬНАЯ ЭТНАЛОГІЯ



ЭТНIЧНЫЯ СУПОЛЬНАСЦI АЎСТРАЛII I АКIЯНII



Этнiчныя супольнасцi Аўстралii i Тасманii. Этнiчны склад насельнiцтва. Абарыгены Аўстралii, iх паходжанне, антрапалагiчны тып, мова, асаблiвасцi гаспадаркi i матэрыяльнай культуры. Сацыяльная арганiзацыя: племя, фратрыя, род, лакальная група, сям’я, суадносiны памiж iмi. Герантакратыя. Сiстэма выхавання. Iнiцыяцыi. Духоўная культура: веды, мастацкая творчасць (выяўленчае мастацтва, музыка, фальклор), рэлiгiйныя вераваннi. Асаблiвасцi духоўнай культуры абарыгенаў Аўстралii. Тасманiйская праблема. Месца тасманiйцаў у гiсторыi чалавечага грамадства i культуры. Узровень развiцця. Загадка паходжання. Характэрныя рысы гаспадаркi i матэрыяльнай культуры. Гiстарычная рэканструкцыя сацыяльнага ладу. Пачатковыя веды, формы мастацтва, элементы рэлiгii.

Этнiчныя супольнасцi Меланезii. Этнiчны склад насельнiцтва. Антрапалагiчны тып. Мовы. Характэрныя рысы гаспадаркi, матэрыяльнай культуры. Асаблiвасцi сацыяльнай арганiзацыi. Радавая сiстэма. Вясковыя абшчыны. Таемныя мужчынскiя саюзы. Сям’я i шлюб. Духоўная культура. Рэлiгiйныя вераваннi. Уяўленнi аб «мана». Прамысловыя культы. Культ «карга». Этнасы папуа. Антрапалагiчны тып. Моўная сiтуацыя. З’ява этналiнгвiстычнай непарыўнасцi. Гаспадарка. Падсечна-агнявое ручное земляробства: тэхналогiя i асноўныя культуры. Паселiшчы i жыллё. Адзенне, упрыгожаннi. Сацыяльная арганiзацыя. Феномен «бiгмэнства». Рэлiгiйныя вераваннi: татэмiзм i культ продкаў.

Этнiчныя супольнасцi Палiнезii. Этнiчны склад насельнiцтва. Антрапалагiчны тып. Моўная сiтуацыя. Асаблiвасцi гаспадаркi i матэрыяльнай культуры. Сацыяльная арганiзацыя. Вясковая абшчына i сям’я. Касты. Дзяржаўныя ўтварэннi. Духоўная культура. Прафесiяналiзацыя рэлiгii. Культ правадыроў. Табу.

Этнiчныя супольнасцi Мiкранезii. Антрапалагiчны тып. Асаблiвасцi гаспадаркi i матэрыяльнай культуры. Сацыяльная арганiзацыя. Характар сям’i. Становiшча жанчыны. Жаночыя саюзы. Духоўная культура. Пачатковая пiсьменнасць. Своеасаблiвасць рэлiгii. Элементы шаманiзму.

Гiстарычны лёс i сучаснае становiшча этнiчных супольнасцей Аўстралii i Акiянii. Фармiраванне англа-аўстралiйцаў i англа- новазеландцаў.



ЭТНIЧНЫЯ СУПОЛЬНАСЦI АМЕРЫКI



Праблема першапачатковага засялення Амерыкi. Моўная i антрапалагiчная сiтуацыя да Вялiкiх геаграфiчных адкрыццяў.

Гаспадарча-культурныя тыпы Паўночнай Амерыкi.

Арктычныя паляўнiчыя i рыбаловы. Эскiмосы i алеуты. Гаспадарчая дзейнасць i матэрыяльная культура. Сацыяльная арганiзацыя i сямейны быт. Рэлiгiя i культ «гаспадынi мора» i iншыя прамысловыя культы. Асаблiвасцi выхавання.

Збiральнiкi Калiфорнii. Асаблiвасцi прыроднага асяроддзя i формы гаспадарчай дзейнасцi. Спецыфiка матэрыяльнай культуры. Рэлiгiйнае жыццё. Вiзiянiзм.

Паляўнiчыя лясной зоны. Лад жыцця. Аб’екты i прыёмы паляўнiцтва. Матэрыяльная культура. Грамадская арганiзацыя: племя, фратрыя, род. Рэлiгiйныя ўяўленнi. Культ сонца. Ахвярапрынашэннi. Дух Манiту. Сакралiзацыя лiчбаў. Катарсiчная магiя.

Паляўнiчыя прэрый. Спецыфiка матэрыяльнай культуры. Значэнне засваення конегадоўлi. Арганiзацыя плямён. Фармiраванне ваеннай дэмакратыi.

Аседлыя рыбаловы паўночна-заходняга ўзбярэжжа. Спецыфiка прыродных умоў i iх уплыў на матэрыяльную культуру i сацыяльную арганiзацыю. Развiццё абмену. Маёмасная дыферэнцыяцыя. Потлач. Патрыярхальнае рабства.

Ручныя земляробы Паўночнай Амерыкi. Тэхналогiя падсекi i асноўныя культуры. Спецыфiка полаўзроставага падзелу працы i яе ўплыў на сацыяльную арганiзацыю. Авачыра iракезаў. Парны шлюб. Правадыры. Агульнаплемянныя саветы. Iндзейцы «пуэбла». Земляробства са штучным арашэннем. Родава-племянная сiстэма. Спецыфiка рэлiгiйнага жыцця.

Гаспадарча-культурныя тыпы Паўднёвай Амерыкi. Вогнезямельцы. Марскiя рыбаловы i збiральнiкi. Асаблiвасцi антра- палагiчнага тыпу. Лад жыцця. Сацыяльная арганiзацыя. Паляўнiчыя i збiральнiкi трапiчных лясоў. Сезонныя асаблiвасцi гаспадарчых заняткаў. Спецыфiка прылад паляўніцтва: духавая стрэльба. Паселiшчы i жыллё. Ваяўнiчы характар культуры. Тсантса. Паляўнiчыя на гуанака Патагонii. Асаблiвасцi антрапалагiчнага тыпу. Спецыфiчныя прылады палявання: ласо i бола. Уплыў засваення конегадоўлi на сацыяльную структуру i лад жыцця. Ваяўнiчы характар культуры.

Цывiлiзацыi Цэнтральнай i Паўднёвай Амерыкi. Цывiлiзацыя мая. Асаблiвасцi гаспадаркi. Падсека. Ручное земляробства. Гарады- дзяржавы. Сацыяльная структура. Развiццё культуры. Матэматыка i астраномiя. Рэлiгiйны культ. Ахвярапрынашэннi. Дзяржава ацтэкаў. Спецыфiка земляробства. Чынампа. Асаблiвасцi сацыяльнай структуры. Рэлiгiйны культ i яго ўплыў на характар усёй цывiлiзацыi. Iмперыя iнкаў. Асаблiвасцi гаспадарчай базы iнкскай цывiлiзацыi. Сацыяльна- каставы строй. Вясковая абшчына. Элементы «сацыялiзму» ў iнкскай дзяржаве. Будаўнiцтва шляхоў зносiн. Сiстэма трансляцыi iнфармацыi. Кiпу. Духоўная культура. Выявы ў пустынi Наска.

Фармiраванне сучаснага насельнiцтва Амерыкi: агульная характарыстыка.



ЭТНIЧНЫЯ СУПОЛЬНАСЦI АФРЫКI



Антрапалагiчны склад насельнiцтва. Еўрапеоiды. Негроiды. Негрыльскi, эфiопскi i бушменскi расавыя тыпы. Лiнгвiстычная сiтуацыя. Гiстарычна-культурныя рэгiёны. Этнiчная гiсторыя: кароткi агляд.

Гаспадарча-культурныя тыпы трапiчнай i Паўднёвай Афрыкi.

Паляўнiчыя i збiральнiкi. Негрылi. Асаблiвасцi тэхналогii паляўніцтва. Паселiшчы i жыллё. Грамадскiя адносiны. Рэлiгiя: прамысловыя культы. Бушмены. Прыклады прыстасавання да неспрыяльных умоў навакольнага асяроддзя. Сацыяльная арганiзацыя. Рэлiгiйныя культы. Мастацкая культура. Жывапiс.

Жывёлаводы. Фульбэ, туарэгi, масаi, гатэнтоты. Агульная характарыстыка афрыканскай жывёлагадоўлi. Матэрыяльная культура. Каставы строй. Маральна-этычныя кодэксы ладу жыцця. Становiшча жанчыны. Духоўная культура. Развiццё паэзii.

Ручныя земляробы трапiчных лясоў i саван. Тэхналогiя культуры земляробства. Сезонны характар зямляробства. Рамёствы. Апрацоўка металаў. Бенiнская бронза. Ткацтва. Апрацоўка дрэва i скуры. Паселiшчы i жыллё. Адзенне. Сацыяльная структура. Таемныя мужчынскiя i жаночыя саюзы. Рэлiгiйныя ўяўленнi. Культ продкаў. Культ правадыроў. Прафесiяналiзацыя рэлiгii. Фетышызм.

Этнасы Паўночнай i Паўночна-Усходняй Афрыкi. Асаблiвасцi земляробства ў далiне Нiла. Садоўніцтва ў краiнах Магрыба. Рамёствы. Рэлiгiйная сiтуацыя. Рэшткi даiсламскiх культаў. Хрысцiяне-копты. Спецыфiка традыцыйнай культуры народаў Паўночна-Усходняй Афрыкi.



ЭТНIЧНЫЯ СУПОЛЬНАСЦI АЗII



Гiстарычна-культурныя рэгiёны ў Азii.

Этнасы Заходняй Азii. Этнiчны склад насельнiцтва. Лiнгвiстычная i антрапалагiчная сiтуацыя. Традыцыйная матэрыяльная культура. Сiстэмы земляробства. Формы жывёлагадоўлi. Рамёствы. Апрацоўка металаў i скуры. Выраб дываноў. Ювелiрнае мастацтва. Паселiшчы. Жыллё: прынцыпы iнтэр’еру. Iслам i яго ўплыў на грамадскiя, сямейныя адносiны i духоўную культуру. Спецыфiка сацыяльнага жыцця i духоўнай культуры яўрэяў. Сiстэма забаронаў. Iнстытут равiната. Функцыi сiнагогi. Традыцыйныя абрады i святы яўрэяў.

Этнiчныя супольнасцi Паўднёвага Каўказа. Антрапалагiчная i лiнгвiстычная сiтуацыя: агульная характарыстыка. Этнiчная гiсторыя. Рэлiгiйная сiтуацыя. Гаспадарка. Спецыфiка земляробства i жывёлагадоўлi. Рамёствы. Паселiшчы i жыллё. Адзенне: «агульнакаўказскiя» элементы. Ежа. Сацыяльныя адносiны. Вясковая абшчына. Патрыярхальны характар сямейных адносiн. Калым. Звычаi гасцiннасцi. Рэшткi паганскiх вераванняў. Традыцыйнае мастацтва.

Этнiчныя супольнасцi Сярэдняй Азii. Этнiчны склад насельнiцтва. Лiнгвiстычная i антрапалагiчная сiтуацыя. Асаблiвасцi этнiчнай гiсторыi. Змены рэлiгiйнай сiтуацыi. Традыцыйныя формы гаспадарчых заняткаў. Земляробства ў аазiсах. Арашальныя сiстэмы, тэхналогiя апрацоўкi глебы. Садоўніцтва, бахчаводства, вiнаградарства. Багарнае земляробства. Жывёлагадоўля. Прыёмы качэўяў. Паселiшчы i жыллё. Традыцыйнае адзенне. Ежа. Сацыяльныя адносiны. Каставыя структуры. Сям’я. Феномен махаля. Духоўная культура. Традыцыйнае мастацтва.

Этнiчныя супольнасцi Паўднёвай Азii. Кароткi агляд этнiчнай гiсторыi. Этнiчная, антрапалагiчная i лiнгвiстычная сiтуацыі. Перыферыйныя гаспадарча-культурныя тыпы: паляўнiчыя i збiральнiкi, ручныя земляробы, жывёлаводы. Ральнае земляробства: тэхналогiя i культуры. Спецыфiка жывёлагадоўлi. Рамёствы: апрацоўка металаў, выраб дываноў, ткацтва. Паселiшчы i жыллё. Адзенне. Дхоцi i сары. Спецыфiка харчавання. Рэлiгiйная культура i яе ўплыў на сацыяльныя адносiны i сямейнае жыццё. Паходжанне iндуiзму. Брахманiзм i каставы лад грамадства. Бхагавад-гiта. Веданта. Iдэя рэiнкарнацыi i канцэпцыя кармы. Ёга. Культы Вiшну i Шывы. Камасутра. Рэакцыя на брахманiзм. Асноўныя прынцыпы джайнiзму i будызму.

Народы Паўднёва-Усходняй Азii. Этнiчная, антрапалагiчная i лiнгвiстычная сiтуацыі. Этнiчная гiсторыя i змяненне рэлiгiйнай сiтуацыi. Гаспадарча-культурныя тыпы. Паляўнiчыя i збiральнiкi (кубу, семангi). Ручныя земляробы (сеноi, даякi i г.д.). Спецыфiка гаспадаркi i матэрыяльнай культуры. Тэхналогiя земляробства. Роля збiральнiцтва. Паселiшчы i жыллё. Доўгiя дамы. Адзенне i ўпрыгожаннi. Рэлiгiйныя ўяўленнi. Культ рысу. Сiстэма «адата». Ральныя земляробы (в’еты, кхмеры i г.д.). Тэхналогiя вырошчвання рысу. Чэкавае рыбалоўства. Рамёствы. Паселiшчы i жыллё. Традыцыйнае адзенне. Ежа. Агульныя прынцыпы харчавання. Традыцыйныя святы. Культ продкаў.

Этнiчныя супольнасцi Усходняй Азii. Этнiчная, антрапалагiчная i лiнгвiстычная сiтуацыі. Кiтайская мова i феномен iераглiфiчнай пiсьменнасцi, яго роля ў развiццi культуры народаў рэгiёна. Этнiчная гiсторыя: кароткi нарыс.

Гаспадарча-культурныя тыпы. Айны – аседлыя рыбаловы i збiральнiкi. Айнскi антрапалагiчны тып. Спецыфiка гаспадаркi i матэрыяльнай культуры. Духоўная культура. Культ агню. Прамысловыя культы. Жывёлаводы Цэнтральнай Азii. Спецыфiка жывёлагадоўлi. Паселiшчы, жыллё i яго iнтэр’ер. Хатняе начынне. Харчаванне. Адзенне. Духоўная культура манголаў. Сiстэма iмянарачэння. Дэкаратыўнае мастацтва. Старажытнае кнiгадрукаванне. Ральныя земляробы. Кiтайцы, карэйцы, японцы. Тэхналогiя земляробства. Спосабы iрыгацыi. Рамёствы. Паселiшчы i жыллё. Адзенне. Агульныя прынцыпы харчавання. Спецыфiка рэлiгiйных уяўленняў кiтайцаў. Асноўныя прынцыпы даасiзму. Астралогiя i геамантыя. Канфуцыянства. Сямейна-радавыя культы. Спецыфiка духоўнай культуры японцаў. Дзэн-будызм i яго ўплыў на фармiраванне японскага светапогляду i эстэтычных прынцыпаў.

Этнiчныя супольнасцi Сiбiры. Лiнгвiстычная i антрапалагiчная сiтуацыя. Традыцыйныя гаспадарча-культурныя тыпы. Жывёлаводы i земляробы Заходняй Сiбiры, Алтая i Прыбайкалля. Аседлыя рыбаловы. Паляўнiчыя-аленяводы лясной зоны. Аленяводы тундры. Арктычныя паляўнiчыя. Рэлiгiйныя ўяўленнi. Сiбiр – рэгiён класiчнага шаманiзму. Сямейна-радавыя культы. Прамысловыя культы. Змены ў жыццi народаў Сiбiры ў сувязi з яе каланiзацыяй.



ЭТНIЧНЫЯ СУПОЛЬНАСЦI ЕЎРОПЫ



Класiфiкацыя этнiчных супольнасцей Еўропы: антрапалагiчная, лiнгвiстычная, гаспадарча-культурная. Гiсторыка-культурныя вобласцi.

Этнiчныя супольнасцi Заходняй Еўропы. Этнiчная гiсторыя i сучасная этнапалiтычная сiтуацыя ў буйнейшых краiнах Заходняй Еўропы. Этнiчныя праблемы Iталii, Iспанii, Францыi, Вялiкабрытанii, Бельгii, Славакii, Румынii, югаслаўскi крызiс. Пазiтыўны досвед Швейцарыi, Данii, Фiнляндыi i г.д. Раманскiя народы Заходняй Еўропы. Традыцыйная матэрыяльная i духоўная культура. Германскiя народы. Гiстарычны лёс кельтаў. Фальклор i музычнае мастацтва. Сучаснае кельцкае адраджэнне.

Этнічныя супольнасці заходніх і паўднёвых славян. Гаспадарка, плугавае земляробства. Агародніцтва, садоўніцтва. Жывёлагадоўля. Пчалярства. Рыбалоўства. Развіццё прамысловасці. Урбанізацыя. Тыпы сельскіх пасяленняў. Тыпы жылля. Традыцыйны касцюм. Грамадскія і сямейныя традыцыі. Перажыткі сельскай абшчыны. «Задруга» паўднёвых славян. Малая сям’я. Святы. Сучасныя этнічныя працэсы.

Этнiчныя супольнасцi Усходняй Еўропы. Этнiчная гiсторыя: кароткi нарыс.

Народы Прыбалтыкi. Эстонцы. Лiнгвiстычны падзел. Сету. Традыцыйныя заняткi. Тэхналогiя земляробства i культуры. Рыбалоўства. Паселiшчы i жыллё. Адзенне. Ежа. Традыцыйныя святы. Фальклор. Песенныя фестывалi. Латышы. Гiстарычна-этнаграфiчныя вобласцi. Традыцыйная матэрыяльная культура. Святы i абрады. Лiго. Дайны. Песенныя фестывалi. Летувiсы. Кароткi нарыс этнiчнай гiсторыi. Гiсторыка-этнаграфiчны падзел. Жэмайцiя i Аўкштайцiя. Традыцыйная матэрыяльная культура. Дахрысцiянскiя вераваннi. Традыцыйныя святы. Падабенства матэрыяльнай i духоўнай культуры літоўцаў i беларусаў.

Этнiчныя супольнасцi Беларусi. Беларусы: агульная характарыстыка. Колькасць i рассяленне ў свеце. Месца ў сiстэме лiнгвiстычнай i антрапалагiчнай класiфiкацыі. Дыялектны i гiсторыка- этнаграфiчны падзел. Традыцыйная культура. Паселiшчы i жыллё. Заняткi. Адзенне. Ежа. Грамадскiя i сямейныя адносiны. Святы i абрады. Рэлiгiйныя ўяўленнi. Народныя веды. Фальклор i народнае мастацтва. Этнiчныя меншасцi. Рускiя. Палякi. Украiнцы. Яўрэi. Татары. Іншыя этнічныя групы. Паходжанне i асаблiвасцi культуры. Традыцыi мiжэтнiчных адносiн на Беларусi.

Этнiчныя супольнасцi Украiны i Малдовы. Украiнцы. Праблема паходжання, антрапалагiчны тып, дыялектныя адрозненнi. Гiсторыка-этнаграфiчныя рэгiёны. Традыцыйныя заняткi. Земляробства: тэхналогiя i асноўныя культуры. Рамёствы. Паселiшчы i жыллё. Спецыфiчныя рысы ўкраiнскага жылля. Адзенне. Спецыфiка ўкраiнскага харчавання. Традыцыйная духоўная культура. Фальклор i народнае мастацтва. Крымскiя татары. Праблема паходжання i гiстарычны лёс. Традыцыйная культура. Малдаване. Паходжанне. Спецыфiка гаспадаркi. Садоўніцтва i вiнаградарства. Паселiшчы i жыллё. Адзенне i ежа. Фальклор i народнае мастацтва. Гагаузы.

Этнiчныя супольнасцi Поўначы Усходняй Еўропы. Этнiчны, антрапалагiчны i лiнгвiстычны склад. Саамы. Спецыфiка традыцыйнай культуры. Карэлы. Паходжанне. Этнаграфiчныя групы. Традыцыйныя заняткi. Земляробства. Паселiшчы, жыллё, адзенне. Духоўная культура. Комi-зыране i комi-пермякi. Спецыфiка гаспадарчай дзейнасцi. Роля паляўніцтва i рыбалоўства. Традыцыйныя рэлiгiйныя вераваннi.

Этнiчныя супольнасцi Еўрапейскай Расii. Рускiя. Дыялектны i гiсторыка-этнаграфiчны падзел. Паўночная, паўднёвая i сярэднерускiя зоны. Субэтнiчныя i этнаграфiчныя групы. Казакi, паморы, аднадворцы, мешэра, палехi, саяны i г.д. Стараверы. Традыцыйныя заняткi. Земляробства. Спецыфiка абшчыннага землекарыстання. Рамёствы i промыслы. Рэгiянальныя асаблiвасцi паселiшчаў, жылля, адзення. Сiстэма харчавання, грамадскiя адносiны. Абшчына i абшчынная ментальнасць. Патрыярхальнасць сямейных адносiн. Духоўная культура. Фальклор. Традыцыйнае мастацтва. Цэнтры мастацкай вытворчасцi. Этнічныя супольнасці паўночнага Каўказа. Антрапалагiчная i лiнгвiстычная сiтуацыя: агульная характарыстыка. Этнiчная гiсторыя. Рэлiгiйная сiтуацыя. Гаспадарка. Спецыфiка земляробства i жывёлагадоўлi. Рамёствы. Паселiшчы i жыллё. Адзенне: «агульнакаўказскiя» элементы. Ежа. Сацыяльныя адносiны. Вясковая абшчына. Патрыярхальны характар сямейных адносiн. Калым. Звычаi гасцiннасцi. Рэшткi паганскiх вераванняў. Традыцыйнае мастацтва.

Этнiчныя супольнасцi Волга-Кам’я i Паўднёвага Урала. Этнiчная, антрапалагiчная i лiнгвiстычная сiтуацыі. Этнiчная гiсторыя. Фiнамоўныя народы. Этнаграфiчныя групы ў марыйцаў, удмуртаў i мардвы. Традыцыйная матэрыяльная культура. Рэлiгiйныя ўяўленнi. Цюркамоўныя народы. Чувашы, татары, башкiры. Спецыфiка гаспадарчай дзейнасцi. Асаблiвасцi паселiшчаў, жылля, адзення. Традыцыйныя святы i абрады. Сабантуй. Народнае мастацтва. Фальклор.

ЧАСТКА 4. ЭТНАЛОГІЯ БЕЛАРУСI



ГIСТОРЫЯ ЭТНАГРАФІЧНАГА ВЫВУЧЭННЯ БЕЛАРУСІ



Антычныя і візантыйскія аўтары аб старажытным насельніцтве Беларусі. Этнаграфічныя звесткі ў летапісных крыніцах («Аповесць мінулых гадоў», «Хроніка Быхаўца», «Баркулабаўскі летапіс» і г.д.). Працы М.Стрыйкоўскага, З.Герберштэйна, А.Гваньіні, Я.Ласіцкага, С.Рысiнскага, М.Ліцвіна як гістарычна-этнаграфічныя крыніцы.

Этнаграфічнае вывучэнне Беларусі ў канцы XVIII – першай палове XIX ст. Экспедыцыі І.Ляпёхіна і У.Севергіна. Праца А.Меера. З.Даленга-Хадакоўскі. Фальклорныя зборнікі Я.Чачота. Этнаграфічныя звесткі ў творах У.Сыракомлі і П.Шпілеўскага. Праграма для збору этнаграфічных звестак Рускага геаграфічнага таварыства. Публікацыі А.Кіркора і М.Анімеле ў «Этнаграфічным зборніку».

Этнаграфія Беларусі другой паловы XIX ст. Фальклорныя зборнікі І.Насовіча. Працы П.Бяссонава, М.Дзмітрыева, Ю.Крачкоўскага. Этнаграфічная праграма П.Шэйна. Карэспандэнты П.Шэйна: М.Нікіфароўскі, А.Багдановіч. Навуковая дзейнасць Е.Раманава. Этнаграфічныя зборнікі У.Дабравольскага. Навуковыя працы М.Доўнара-Запольскага. Беларускі фальклор у зборніках М.Федароўскага.

Этнаграфія Беларусі ў пачатку XX ст. Пашырэнне тэматыкі этнаграфічных даследаванняў. А.Сержпутоўскі і І.Сербаў. «Беларусы» Я.Карскага.

Этнаграфія Беларусі ў міжваенны перыяд. Стварэнне навуковых этнаграфічных устаноў у БССР. Краязнаўчы рух і збор этнаграфічных звестак. «Курс беларусазнаўства». Працы І.Сербава, А.Сержпутоўскага, А.Шлюбскага, В.Ластоўскага, Я.Лёсіка, Н.Лебедзевай, М.Нікольскага. Этнаграфічнае вывучэнне Заходняй Беларусі. Беларускі музей у Вільні. Беларусь у працах польскіх этнографаў: Ю.Абрэмбскі, К.Машыньскі, М.Федароўскі, Ч.Пяткевіч і інш.

Этнаграфія Беларусі ў другой палове XX – пачатку XXI ст. Стварэнне Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору АН БССР. Асноўныя накірункі развіцця этнаграфічных даследаванняў: вывучэнне гістарыяграфіі, этнічнай гісторыі, традыцыйнай матэрыяльнай і духоўнай культуры беларусаў. Стварэнне Музея народнай архітэктуры і быту. Энцыклапедыя «Этнаграфія Беларусі». Выданне серыі «Беларусы». Этналагічныя даследаванні ва ўстановах вышэйшай адукацыі Рэспублікі Беларусь.

БЕЛАРУСЫ

Агульная характарыстыка. Колькасць і рассяленне ў свеце. Месца ў сістэме лінгвістычнай і антрапалагічнай класіфікацыі. Дыялектны і гістарычна-этнаграфічны падзелы.

Асноўныя этапы этнічнай гісторыі. Перыядызацыя этнічнай гісторыі Беларусі. Засяленне тэрыторыі Беларусі. Гаспадарчыя заняткі насельніцтва Беларусі ў эпоху каменнага веку. Рассяленне індаеўрапейцаў. Змены ў гаспадарцы і матэрыяльнай культуры насельніцтва Беларусі ў бронзавым і раннім жалезным веку. Масавае рассяленне славян на тэрыторыі Беларусі. Дрыгавічы, радзімічы, крывічы, ступень іх развіцця. Праблема агульнаўсходнеславянскай этнічнай супольнасці. Вытокі беларускага этнасу. Этнічныя працэсы на Беларусі ў ХІV–ХVІІІ стст. Этнакультурныя працэсы на Беларусі ў ХІХ стагоддзі. Этнакультурнае развіццё беларусаў у ХХ – пачатку ХХІ ст.

Беларуская дыяспара. Колькасць беларусаў у замежных краінах. Гісторыя ўзнікнення беларускай дыяспары. Беларусы ў краінах СНД. Беларусы ў краінах Прыбалтыкі. Беларусы ў Польшчы. Беларусы ў краінах Заходняй Еўропы, Амерыкі і Аўстраліі.

Традыцыйныя заняткі беларусаў. Земляробства. Сістэмы земляробства. Сельскагаспадарчыя культуры. Земляробчыя прылады працы. Жывёлагадоўля. Рыбалоўства і паляванне. Бортніцтва, пчалярства. Збіральніцтва. Транспартныя сродкі. Рамёствы і промыслы. Дрэваапрацоўка. Ткацтва. Пляценне. Кавальства. Ганчарства. Апрацоўка скуры і футра. Традыцыйны полаўзроставы падзел працы.

Пасяленні і жыллё. Тыпы паселішчаў: вёскі, засценкі, ваколіцы, фальваркі, хутары, мястэчкі. Горад і мястэчка як месца міжкультурнага ўзаемадзеяння. Варыянты планіроўкі. Сакральная тапаграфія. Сялянская сядзіба. Жыллё і гаспадарчыя пабудовы. Планіроўка сядзібы. Вяночны і пагонны двор. Іншыя варыянты планіроўкі. Жыллё. Матэрыялы і тэхналогія пабудовы. Канструктыўныя асаблівасці. Архітэктурны дэкор. Інтэр’ер. Печ. Чырвоны кут. Мэбля. Сродкі асвятлення. Абрады, звычаі і павер’і, звязаныя з жыллём.

Касцюм. Комплекс жаночага і мужчынскага касцюма. Галаўныя ўборы. Абутак. Рэгіянальныя асаблівасці традыцыйнага адзення.

Традыцыйная культура харчавання. Мучныя стравы. Стравы з гародніны. Мясныя і малочныя стравы. Напоі. Сезонныя асаблівасці харчавання. Тыпы трапез. Тэхналогія прыгатавання. Прадметы хатняга начыння.

Грамадскія традыцыі. Формы сацыяльнай арганізацыі. Сельская абшчына. Функцыі сельскай абшчыны. Яе эвалюцыя. Абшчынныя звычаі. Талака. Сябрына. Бонда. Вячоркі. Ігрышча. Грамадскія аб’яднанні беларусаў. Традыцыйныя каляндарныя абрады. Каляды. Гуканне вясны, Юр’я, Вялікдзень, Сёмуха, Купалле, зажынкі і дажынкi, Дзяды.

Сям’я і сямейныя традыцыі. Гістарычныя формы сям’і. Вялікая сям’я. Яе структура, сістэма кіравання, маёмасныя адносіны. Падзел вялікіх сем’яў на малыя. Тыпы малой сям’і. Становішча жанчыны ў сям’і. Спадчыннае права. Традыцыйная сістэма выхавання. Сямейныя абрады. Абрады, звязаныя з цяжарнасцю жанчыны. Радзіны. Лакальныя асаблівасці радзіннай абраднасці. Шлюб. Шлюбны ўзрост. Маёмасныя адносіны пры заключэнні шлюбу. Традыцыйны цыкл вясельнага абраду. Сватанне. Заручыны. Вяселле. Паслявясельны абрад. Лакальныя асаблівасці беларускай вясельнай абраднасці. Пахаванне. Памінкі. Абрады памінання продкаў.

Традыцыйная духоўная культура беларусаў. Народныя веды. Астраномія і касмалогія. Метэаралогія. Земляробчы каляндар. Метралогія. Народная медыцына. Фальклор. Вытокі беларускага фальклору. Суадносіны абрадавага і неабрадавага фальклору. Беларускія песні. Каляндарна-абрадавая паэзія. Калядныя, валачобныя, купальскія, жніўныя песні. Сямейна-абрадавая паэзія. Вясельныя і радзінныя песні. Галашэнні. Гістарычныя песні. Казкі. Загадкі, прыказкі, прымаўкі. Народная музыка. Вакальная творчасць. Інструментальная музыка. Народныя музычныя інструменты. Народнае харэаграфічнае мастацтва. Карагоды. Традыцыйныя народныя танцы. Тэатральнае мастацтва. Батлейка. Выяўленчае мастацтва. Жывапіс і скульптура. Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва. Семантыка традыцыйных мастацкіх вобразаў.

Традыцыйныя рэлігійныя ўяўленні беларусаў. Дахрысціянскія вераванні. Народная дэманалогія. Магія. Гісторыя складання этнаканфесійнай структуры Беларусі. Сучасная канфесійная сітуацыя.

Гістарычна-этнаграфічны падзел традыцыйнай культуры беларусаў. Падзвінне, Падняпроўе, Цэнтральная Беларусь, Панямонне, Заходняе і Усходняе Палессе.

Этнаграфічныя аб’екты ў музейнай і турыстычнай дзейнасці.



ЭТНІЧНЫЯ ГРУПЫ І МІЖЭТНІЧНЫЯ АДНОСІНЫ

Ў БЕЛАРУСІ

Этнічныя групы і міжэтнічныя адносіны на Беларусі. Рускія. Гісторыя фарміравання. Рускія-стараверы. Асаблівасці матэрыяльнай культуры. Традыцыйныя заняткі. Палякі. Спецыфіка фарміравання групы. Польская мова і культура ў гісторыі Беларусі. Украінцы. Асаблівасці іх традыцыйнай культуры. Літоўцы і іх культура. Яўрэі. Гісторыя фарміравання. Асаблівасці матэрыяльнай культуры і традыцыйных заняткаў. Грамадскі быт. Культура яўрэяў Беларусі. Татары. Асаблівасці фарміравання. Матэрыяльная культура і заняткі. Мова і духоўная культура. Іншыя этнічныя групы.

Гістарычныя формы міжэтнічных адносін на Беларусі. Складванне традыцый этнаканфесійнай талерантнасці ў XV–XVI стст. Міжэтнічныя адносіны ў XIX – пачатку XX ст. Формы нацыянальна- культурнай аўтаноміі этнічных груп у БССР у 1920–1930-я гг. Сучаснае становішча этнічных груп і міжэтнічных адносін. Новыя этнічныя групы і сучасныя міграцыйныя працэсы.

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Асноўныя праблемы сучаснай этналогii.

Сэнс i ўрокi этналогii. Этнiчная разнастайнасць як аснова прагрэсу сусветнай цывiлiзацыi. «Этнiчны парадокс сучаснасцi». Асноўныя тэндэнцыi этнасацыяльнага развiцця чалавецтва ў канцы ХХ – пачатку ХХІ ст.

ЛІТАРАТУРА

1. Арутюнов, С. А. Народы и культуры. Развитие и взаимодействие

Peoples and cultures. Their development and interaction /

С. А. Арутюнов ; отв. ред. Ю. В. Бромлей; АН СССР, Ин-т

этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. – М. : Наука, 1989. – 243 с. 2. Арутюнов, С. А. Культурная антропология / С. А. Арутюнов,

С. И. Рыжакова. – М. : Весь мир, 2004. – 213 с. 3. Беларускі фальклор : хрэстаматыя : вучэб. дапам. для філал. спец. выш.

навуч. устаноў / склад. : К. П. Кабашнікаў [і інш.]. – Мінск : Выш. шк.,

1996. – 856 с. 4. Беларусы : сучасныя этнакультурныя працэсы / Г. І. Каспяровіч

[і інш.] ; рэдкал. : А.І. Лакотка [і інш.]; Нац. aкад. навук Беларусі,

Ін-т мастацтва, этнагр. і фальклору імя К. Крапівы. – Мінск :

Беларус. навука, 2009. – 605 с. 5. Беларусы / Нац. aкад. навук Беларусі, Ін-т мастацтва, этнагр.

і фальклору імя К. Крапівы. – Мінск : Навука і тэхніка. –

Т. 1 : Прамысловыя і рамесныя заняткі / В. К. Бандарчык [і інш.]. –

1995. – 351 с. 6. Беларусы / Нац. aкад. навук Беларусі, Ін-т мастацтва, этнагр.

і фальклору імя К. Крапівы. – Мінск : Тэхналогія. – Т. 2 : Дойлідства

/ А. І. Лакотка. – 1997. – 389 с. 7. Беларусы / Нац. aкад. навук Беларусі, Ін-т мастацтва, этнагр.

і фальклору імя К. Крапівы. – Мінск : Беларус. навука. – Т. 3 :

Гісторыя этналагічнага вывучэння / В. К. Бандарчык. – 1999. – 365 с. 8. Беларусы / Нац. aкад. навук Беларусі, Ін-т мастацтва, этнагр.

і фальклору імя К. Крапівы. – Мінск : Беларус. навука. – Т. 4 :

Вытокі і этнічнае развіццё / В. К. Бандарчык [і інш.]. – 2001. – 432 с. 9. Беларусы / Нац. aкад. навук Беларусі, Ін-т мастацтва, этнагр.

і фальклору імя К. Крапівы. – Мінск : Беларус. навука. – Т. 5 :

Сям’я / В. К. Бандарчык [і інш.]. – 2001. – 374 с. 10. Беларусы / Нац. aкад. навук Беларусі, Ін-т мастацтва, этнагр.

і фальклору імя К. Крапівы. – Мінск : Беларус. навука. –

Т. 6 : Грамадскія традыцыі / В. Ф. Бацяеў [і інш.]. – 2002. – 605 с. 11. Беларусы / Нац. aкад. навук Беларусі, Ін-т мастацтва, этнагр.

і фальклору імя К. Крапівы. – Мінск : Беларус. навука. – Т. 7 : Вусная

паэтычная творчасць / Г. А. Барташэвіч [і інш.]. – 2004. – 586 с. 12. Беларусы / Нац. aкад. навук Беларусі, Ін-т мастацтва, этнагр. і

фальклору імя К. Крапівы. – Мінск : Беларус. навука. – Т. 8 :

Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва / Я. М. Сахута. – 2005. – 350 с. 13. Беларусы / Нац. aкад. навук Беларусі, Ін-т мастацтва, этнагр. і

фальклору імя К. Крапівы. – Мінск : Беларус. навука. – Т. 10 :

Славянскія этнакультурныя традыцыі / І. У. Чаквін, А. У. Гурко,

Т. І. Кухаронак. – 2007. – 513 с. 14. Белорусско-русское пограничье : этнологическое исследование /

Р. А. Григорьева [и др.] ; отв. ред.: Р. А. Григорьева,

М. Ю. Мартынова; Ин-т этнологии и антропологии Рос. акад. наук. –

М. : Изд-во Рос. ун-та Дружбы народов, 2005. – 377 с. 15. Бенедикт, Р. Хризантема и меч : Модели яп. культуры / пер. с англ.;

Рут Бенедикт ; послесл. М. Н. Корнилова. – М. : Росспэн, 2004. – 253 с. 16. Бромлей, Ю. В. Этнос и этнография / Ю. В. Бромлей. – М. : Наука,

1973. – 283 с. 17. Бялявіна, В. М. Мужчынскі касцюм на Беларусі / В. М. Бялявіна,

Л. В. Ракава. – Мінск : Беларусь, 2007. – 302 с. 18. Бялявіна, В. М. Жаночы касцюм на Беларусі / В. М. Бялявіна,

Л. В. Ракава. – Мінск : Беларусь, 2007. – 350 с. 19. Верашчагіна, А. У. Гісторыя канфесій у Беларусі : Мінулае і

сучаснасць : дапам. для настаўнікаў / А. У. Верашчагіна, А. В. Гурко. –

Мінск : Тэхналогія, 2000. – 157 с. 20. Верещагина, А. В. Праздники, обряды и таинства в жизни христиан

Беларуси / А. В. Верещагина. – Минск : Белорус. наука, 2009. –

230 с. 21. Геннеп, А. Обряды перехода : Сист. изучение обрядов / Арнольд ван

Геннеп; пер. с фр. Ю. В. Ивановой, Л. В. Покровской; послесл.

Ю. В. Ивановой; Рос. акад. наук, Ин-т этнологии и антропологии

им. Н. Н. Миклухо-Маклая. – М. : Изд. фирма «Вост. лит.», 1999. –

198 с. 22. Гирц, К. Интерпретация культур / пер. с англ. ; Клиффорд Гирц ;

послесл. А. Л. Елфимова. – М. : Росспэн, 2004. – 557 с. 23. Говард, М. Сучасная культурная антрапалогія / М. Говард ; навук.

рэд. П. Церашковіч ; пер. з англ. : І. Карпікаў [і інш.]. – Мінск :

Незалеж. выд. кампанія «Тэхналогія», 1995. – 478 с. 24. Границы культуры и идентичности : этнология восточнославянского

пограничья : сб. статей / Рос. акад. наук, Ин-т этнологии и

антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая ; ред.-сост. М. Ю. Мартынова. –

М. : ИЭА РАН, 2012. – 443 с. 25. Гурко, А. В. Конфессиональная ситуация в Республике Беларусь :

этнический и исторический аспекты / А. В. Гурко ; Ин-т соц.-полит.

исслед. при Администрации Президента Респ. Беларусь. – Минск :

ИСПИ, 2001. – 102 с. 26. Гурко, А. В. Новые религии в Республике Беларусь : генезис,

эволюция, последователи / А. В. Гурко ; частное учреждение

образования «Минский институт управления». – Минск : Изд-во

МИУ, 2006. – 274 с. 27. Думін, С. У. Беларускія татары : Мінулае і сучаснасць / С. У. Думін,

І. Б. Канапацкі. – Мінск : Полымя, 1993. – 206 с. 28. Дюркгейм, Э. О разделении общественного труда / Э. Дюркгейм ;

пер. с фр. А. Б. Гофмана ; примеч. В. В. Сапова. – М. : Канон, 1996. –

431 с. 29. Зеленин, Д. К. Восточнославянская этнография / Д. К. Зеленин ; пер.

с нем. ; примеч. Т. А. Бернштам [и др.]; АН СССР, Ин-т этнографии

им. Н. Н. Миклухо-Маклая. – М. : Наука, 1991. – 507 с. 30. Итс, Р. Ф. Введение в этнографию : учеб. пособие для гум. спец. вузов /

Р. Ф. Итс. – Л. : Изд-во ЛГУ, 1991. – 168 с. 31. Клакхон, К. М. Зеркало для человека : Введение в антропологию /

К. М. Клакхон; пер. с англ. ; под ред. А. А. Панченко. – СПб. : Изд.

группа «Евразия», 1998. – 351 с. 32. Крадин, Н. Н. Политическая антропология : учеб. пособие /

Н. Н. Крадин; Рос. акад. наук, Дальневост. отд-ние, Ин-т истории,

археологии и этнографии народов Дал. Востока ДВО РАН,

Дальневост. гос. техн. ун-т. – М. : Ладомир, 2001. – 212 с. 33. Кто живет в Беларуси / [А. В. Гурко [и др.] ; науч. ред. А. И. Локотко ;

Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т искусствоведения, этногр. и фольклора

им. К. Крапивы. – Минск : Белорус. наука, 2012. – 798 с. 34. Курилович, А. Н. Белорусское народное ткачество / А. Н. Курилович ;

ред. В. К. Бондарчик ; Акад. наук Бел. ССР, Ин-т искусствоведения,

этногр. и фольклора. – Минск : Наука и техника, 1981. – 119 с. 35. Кухаронак, Т. І. Маскі ў каляндарнай абраднасці беларусаў /

Т. І. Кухаронак ; рэд. савет : Я. В. Малашэвіч [і інш.]. – Мінск :

Ураджай, 2001. – 237 с. 36. Леви-Брюль, Л. Сверхъестественное в первобытном мышлении /

Л. Леви-Брюль. – М. : Педагогика-Пресс, 1994. – 603 с. 37. Леви-Стросс, К. Структурная антропология / пер. с фр.; К. Леви-

Строс. – М. : Акад. проект, 2008. – 554 с. 38. Локотко, А. И. Белорусское народное зодчество : середина XIX – XX в.

/ А. И. Локотко; ред. В. К. Бондарчик ; худ. Л. М. Гомонов. – Минск :

Наука и техника, 1991. – 286 с. 39. Локотко, А. И. Историко-культурные ландшафты Беларуси /

А. И. Локотко ; Нац. акад. наук Беларуси, Ин-т искусствоведения,

этногр. и фольклора им. К. Крапивы. – Минск : Белорус. наука,

2006. – 468 с. 40. Лурье, С. В. Историческая этнология : учеб. пособие для вузов /

С. В. Лурье. – М. : Гаудеамус : Акад. проект, 2004. – 622 с. 41. Малиновский, Б. Избранное : аргонавты западной части Тихого

океана / пер. с англ.; Бронислав Малиновский ; послесл.

А. Валигурского. – М. : Росспэн, 2004. – 549 с. 42. Малиновский, Б. Научная теория культуры. A scientific theory of

culture / пер. с англ.; Бронислав Малиновский; вступ. статья

А. К. Байбурина ; Рос. гос. гум. ун-т, Ин-т высш. гум. исследований,

Центр типологии и семиотики фольклора. – М. : Объед. гум. изд-во,

2005. – 182 c. 43. Мальдзіс, А. І. Беларусь у люстэрку мемуарнай лiтаратуры ХVIII

стагоддзя : нарысы быту і звычаяў / Адам Мальдзіс ; навук. рэд.

А. М. Адамовіч. – Мінск : Маст. літ., 1982. – 254 с. 44. Мид, М. Культура и мир детства : избр. произведения / М. Мид ; пер.

с англ. и коммент. Ю. А. Асеева ; сост., автор послесл., отв. ред.

И. С. Кон; Акад. наук СССР, Ин-т этнографии им. Н. Н. Миклухо-

Маклая. – М. : Наука, 1988. – 429 с. 45. Міхайлец, М. А. Польская этналогія XIX – першай паловы

XX стагоддзя аб матэрыяльнай культуры беларусаў / М. А. Міхайлец ;

Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мастацтва, этнагр. і фальклору імя

К. Крапівы. – Мінск : Беларус. навука, 2008. – 144 с. 46. Морган, Л. Г. Лига ходенгосауни, или ирокезов / Л. Г. Морган. – М. :

Наука, 1983. – 303 с. 47. Мосс, М. Общества. Обмен. Личность : тр. по социал. антропологии /

М. Мосс ; пер. с фр., послесл. и коммент. А. Б. Гофмана ; Рос. акад.

наук, Ин-т этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. –

М. : Изд. фирма «Вост. лит.», 1996. – 360 с. 48. Навагродскі, Т. А. Традыцыі народнага харчавання беларусаў /

Т. А. Навагродскі ; Нац. ін-т адукацыі. – Мінск : НІА, 2000. – 111 с. 49. Народы мира : историко-этнографический справочник / гл. ред.

Ю. В. Бромлей ; Ин-т этнографии АН СССР им. Н. Н. Миклухо-

Маклая. – М. : Сов. энцикл., 1988. – 624 с. 50. Народы и религии мира : энцикл. / гл. ред. В. А. Тишков ; Ин-т

этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая ; Рос. акад.

наук. – М. : Большая рос. энцикл., 2000. – 926 с. 51. Никишенков, А. А. Из истории английской этнографии : Критика

функционализма / А. А. Никишенков. – М. : Изд-во МГУ, 1986. – 213 с. 52. Отюцкий, Г. П. История социальной (культурной) антропологии :

учеб. пособие для вузов / Г. П. Отюцкий ; Моск. гос. соц. ун-т. – М. :

Гаудеамус : Акад. проект, 2003. – 398 с. 53. Пилипенко, М. Ф. Возникновение Белоруссии : новая концепция /

М. Ф. Пилипенко. – Минск : Беларусь, 1991. – 142 с. 54. Пилипенко, М. Ф. Этнография Белоруссии : учеб. пособие для ист.

фак. вузов / М. Ф. Пилипенко. – Минск : Высш. шк., 1981. – 191 с. 55. Ракава, Л. В. Традыцыі сямейнага выхавання ў беларускай вёсцы /

Л. В. Ракава. – Мінск : Ураджай, 2000. – 111 с. 56. Ракава, Л. В. Эвалюцыя традыцый сямейнага выхавання беларусаў у

XIX–XX стст. / Л. В. Ракава ; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т

мастацтва, этнагр. і фальклору імя К. Крапівы. – Мінск : Беларус.

навука, 2009. – 309 с. 57. Раманюк, М. Ф. Беларускае народнае адзенне. Белорусская народная

одежда : альбом / Міхась Раманюк. – Мінск : Беларусь, 1981. 58. Садохин, А. П. Этнология : учеб. для вузов по гум. специальностям и

направлениям / А. П. Садохин, Т. Г. Грушевицкая. – М. : Высш. шк. :

Изд. центр «Academia», 2000. – 302 с. 59. Сахута, Я. М. Беларускае народнае мастацтва / Я. М. Сахута ;

фота Я. М. Сахуты, Г. Л. Ліхтаровіча, В. У. Харчанкі. – Мінск :

Беларусь, 2011. – 367 с. 60. Сергачев, С. А. Белорусское народное зодчество / С. А. Сергачев ;

худ. Б. Е. Ярота. – Минск : Ураджай, 1992. – 255 с. 61. Тайлор, Э. Б. Первобытная культура / Э. Б. Тайлор ; пер. с англ. ;

предисл. и примеч. А. И. Першица. – М. : Политиздат, 1989. – 572 с. 62. Титов, В. С. Историко-этнографическое районирование материальной

культуры белорусов, XIX – начало XX в. / В. С. Титов ; Акад. наук

Бел. ССР, Ин-т искусствоведения, этногр. и фольклора

им. К. Крапивы. – Минск : Наука и техника, 1983. – 150 с. 63. Тишков, В. А. Очерки теории и политики этничности в России /

В.А. Тишков ; Рос. акад. наук, Ин-т этнологии и антропологии. – М. :

Информ.-изд. агентство «Рус. Мир», 1997. – 531 с. 64. Токарев, С. А. Истоки этнографической науки : до середины XIX в. /

С. А. Токарев. – М. : Наука, 1978. – 167 с. 65. Токарев, С. А. История зарубежной этнографии : учеб. пособие для

вузов по спец. «История» / С. А. Токарев. – М. : Высш. шк., 1978. –

352 с. 66. Токарев, С. А. История русской этнографии : дооктябрьский период /

С. А. Токарев. – М. : Либроком, 2012. – 452 с. 67. Уайт, Л. Избранное: эволюция культуры / пер. с англ.; Лесли Уайт ;

вступ. ст. Г. Э. Барнса. – М. : Росспэн, 2004. – 1062 с. 68. Фрезер, Д. Д. Золотая ветвь : исследование магии и религии / пер. с

англ.; Джеймс Джордж Фрезер. – М. : АСТ, 2006. – 781 с. 69. Цітоў, В. С. Этнаграфічная спадчына : Беларусь. Традыц.-бытавая

культура : вучэб.-метад. дапам. / В. С. Цітоў. – Мінск : Беларусь, 1997. –

205 с. 70. Чаквин, И. В. Нация, ее самосознание и патриотизм //

Этноконфессиональные процессы в Беларуси и формирование

патриотизма / И. В. Чаквин; А. С. Майхрович [и др.] ; Нац. акад.

наук Беларуси, Ин-т философии. – Минск : Право и экономика,

2004. – С. 128–135. 71. Чеснов, Я. В. Лекции по исторической этнологии : учеб. пособие /

Я. В. Чеснов. – М. : Фирма «Гардарика», 1998. – 397 с. 72. Эванс-Причард, Э. Э. Нуэры : описание способов жизнеобеспечения

и полит. ин-тов одного из нилотских народов / пер. с англ.;

Э. Э. Эванс-Причард ; отв. ред. и авт. предисл. Л. Е. Куббель. – М. :

Наука, 1985. – 236 с. 73. Этнаграфія беларусаў : гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя /

В. К. Бандарчык [і інш.] ; рэдкал.: В. К. Бандарчык, В. І. Мялешка,

М. Ф. Піліпенка ; Акад. навук Бел. ССР, Ін-т мастацтва, этнагр. і

фальклору. – Мінск : Навука і тэхніка, 1985. – 213 с. 74. Этналогія Беларусі : традыцыйная культура насельніцтва ў

гістарычнай перспектыве : вучэб.-метад. дапаможнік для студэнтаў

вышэйшых навучальных устаноў па спецыяльнасцях 1-21 03 01

«Гісторыя (па напрамках)», 1-23 01 12 «Музейная справа і ахова

гісторыка-культурнай спадчыны (па напрамках)» / Т. А. Навагродскі

[і інш.]. – Мінск : Беларус. дзярж. ун-т, 2009. – 335 с. 75. Этнаграфія Беларусі : энцыкл. / Беларус. Сав. Энцыкл. ; рэдкал. :

І. П. Шамякін (гал. рэд.) [і інш.]. – Мінск : БелСЭ, 1989. – 375 с. 76. Этнокультурные процессы Восточного Полесья в прошлом и

настоящем / А. В. Гурко [и др.]; Нац. aкад. наук Беларуси, Ин-т

искусствоведения, этногр. и фольклора им. К. Крапивы. – Минск :

Белорус. наука, 2010. – 465 с.